Kansızlık (Anemi) ve Demir Eksikliğinin Oluşması
Ülkemizde Doğru Bilinen Yanlışlar
Demir eksikliği dünyada olduğu gibi ülkemizde de, çocuk ve erişkinlerde en sık görülen besinsel eksikliktir. Çoğunlukla, büyüme ve gelişmenin çok daha hızlı ve aktif olduğu dönemler olan 6 ay-2 yaş arasında ve adölesan (ergenlik) dönemlerinde görülmektedir. Bu yaşlarda alınan demirin çocuğun büyüme hızına yetişememesi, diyette yeterli miktarda demir içeriğinin olmaması, inek sütünün fazla tüketilmesi sonucunda bağırsaktan demirin kaybı gibi nedenler bu tablonun gelişmesinde önemli rol oynamaktadır.
Ayrıca ergenlik döneminde kızlarda adet kanamalarının düzensiz ve fazla olması da demir eksikliğinin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Günlük hayatımızda beslenme sırasında sürekli uyguladığımız “DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR” çocuklarda ve erişkinlerde demir eksikliği ve demir eksikliğine bağlı kansızlık gelişmesinde önemli rol oynamaktadır.
Bebeklerde 6. ayda ek gıdalara başlanmasını takiben kıymalı ve etli yemeklerin yanında yoğurt verilmesi, bunun yanı sıra daha büyük çocuklarda ve erişkinlerde bütün öğle ve akşam yemeklerinde etin yanında yoğurt veya ayran tüketilmesi, kırmızı etteki demirin bağırsaktan emilimini yok etmekte, dolayısıyla alınan demirin emilmeden bağırsaktan atılmasına yol açmaktadır. Özellikle kırmızı et içeren yemeklerin yanında taze sıkılmış portakal suyu içilmesi veya yeşillik (maydanoz, roka, marul gibi ) içeren bol limonlu bir salatanın tüketilmesi, kırmızı etteki demirin emilimini arttırmaktadır.
Demirin Önemi:
Demir, vücudumuzun işlevi sırasında önemli görevleri olan birçok enzimin yapısında vardır. Bu nedenle demir, doğrudan ve dolaylı olarak protein sentezinde, oksijen taşınmasında, hücre solunumunda, sinir sistemindeki birçok basamakta ve bağışıklık sisteminin temel fonksiyonlarında rol oynamaktadır. Demir, kemik iliğinde ve kan dolaşımındaki kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) yapısında bulunup vücuttaki bütün doku ve organlara oksijen taşınmasını sağlamaktadır. Demir eksikliğinde çocuklarda büyüme ve gelişme bozulur, birçok sistemde vücudun normal işleyişini ciddi derecede etkileyecek sorunlar ortaya çıkar.
Demir Eksikliğinin Nedenleri:
- Demir’in Gıda Yoluyla Yetersiz Alımı: Ek gıdalarla yeterli demirin alınmaması, alınan demir miktarının büyüme sırasında vücutta ihtiyaç duyulan miktara yetişememesi.
- Gıdalarla Alınan Demirin Emilime Uygun Demir Olmaması: Bağırsaklardan emilimi en iyi olan ve kan yapımı sırasında vücut tarafından kullanılan Fe+2 (2 değerlikli Demir), kırmızı ette ve sakatatlarda (karaciğer, böbrek, kalp, vb…) bulunan demirdir. Fe+3 (3 değerlikli Demir) ise ıspanak, yeşil salata, marul, roka, üzüm, yeşil mercimek gibi besinlerde bulunan demirdir. 3 değerlikli demirin ancak çok düşük bir oranı (%5’in altında) bağırsaklardan emilebilmektedir. Yani sanılanın aksine, çocukluğumuzdan itibaren bize söylenen ‘’Ispanak yersen Temel Reis gibi kuvvetli olursun‘’ söylemleri ne yazık ki doğruluktan çok uzak kalan ifadelerdir.
- İnek Sütünün Fazla Tüketilmesi: Günde 500 ml den fazla inek sütü tüketilmesi, bireyde eksüdatif enteropatiye (protein kaybına yol açan bir bağırsak hastalığı) neden olabilir ve mide-bağırsak sisteminden kronik kan kaybına yol açabilir.
- Kan Kaybı: Bağırsaktan kan kaybına neden olan hastalıklar da kronik demir eksikliğine neden olur. Ayrıca kızlarda adet dönemlerinde düzensiz veyafazla kanama olması, çocukluk döneminde sık burun ve diş eti kanaması da demir eksikliğine ve dolayısıyla demir eksikliği anemisine neden olabilmektedir.
- Emilim bozukluğu Sendromları (Malabsorpsiyon Sendromları): Demir emiliminin bozulması sonucunda demir eksikliği meydana gelmektedir. Bu hastalıklarda diğer vitaminlerin de emilimi bozulmaktadır.
Demir Eksikliğinin Bulguları:
- Solukluk ve iştahsızlık
- Büyüme ve gelişme geriliği
- Bebeklerde ağlama sırasında görülen katılma nöbetleri
- Dilde, tırnaklarda düzleşme, yutma güçlüğü
- Bağışıklık sistemi üzerindeki olumsuz etkisi nedeniyle enfeksiyonlara yatkınlık, sık hastalanma, üst solunum yolu enfeksiyonlarının görülme sıklığında artma, iyileşmenin normalden uzun sürmesi
- Sinir sistemine etkileri nedeniyle huzursuzluk, yorgunluk hissi, mental ve motor gelişmede gerilik, dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri, okul başarısında bozulma
Demir Eklikliği Anemisinin Tedavisi:
Tedavide özellikle Fe+2 (2 değerlikli Demir) içeren ilaçlar tercih edilmelidir. Fe+3 (3 değerlikli Demir) içeren ilaçların bağırsaktan emilimi çok düşük olduğu için ilaç aylarca kullanıldığı halde Hemoglobin değerinde kayda değer bir yükselme gözlenmemekte yani gereksiz ilaç kullanımı söz konusu olmaktadır.
Ortalama normal tedavi süresi kan değerlerine ve vücut demir depolarının durumuna göre 2-3 ay gibi bir süre olabilmektedir. İlacın emilimi, özellikle C vitamini içeren taze meyve suları ile alındığı takdirde maksimum düzeyde olabilmektedir. Ayrıca ilacın alımından 1 saat önce ve 1 saat sonrasında süt ve süt ürünleri tüketilmemesi gerekmektedir. Süt ve süt ürünleri yukarıda da belirtildiği gibi demir ilacının emilimini bozmaktadır.
Tedavi bitiminde kan kontrolü yapılmalı, demir eksikliği düzelmemişse dışkıda gizli kan testi yapılmalı, bağırsaktan kan kaybı olup olmadığı incelenmeli veya hasta emilim bozukluğu açısında değerlendirilmelidir.
Demir Eksikliği ve Demir Eksikliğine Bağlı Anemi Gelişmemesi için Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
- Bebekler mümkün olabildiğince anne sütü ile beslenmeli, özellikle ilk 6 ay sadece anne sütü Anne sütündeki demirin biyoyararlılığı ve emilimi çok iyidir.
- Ek gıdalara geçildikten sonra yani aydan sonra her gün 30-50 gr kırmızı et (son dönemde kuzu eti önerilmektedir) diyete eklenmelidir.
- Bebeklere mümkünse 6.ayda kan kontrolü yapılmalı ve demir eksikliği varsa vakit kaybetmeden demir takviyesine başlanmalıdır. Kan demir parametreleri normalse demir ilacı desteğine gerek yoktur. Demir fazlalığının da vücutta birçok zararlı yan etkileri vardır.
- Mama ile beslenen bebeklerde mamalarda zaten yeterli demir olması nedeniyle ekstra demir desteğine gerek yoktur. Fazla demir karaciğer, dalak ve kemik iliğinde birikmekte, vücuttan atılamamakta ve ciddi organ hasarlarına neden olabilmektedir.
- Kırmızı et içeren öğünlerde yoğurt, ayran gibi süt ürünleri tüketilmemeli, yemekten hemen sonra süt içilmemelidir. Özellikle C vitamininden zengin taze sıkılmış portakal suyu, limonata veya bol limonlu yeşil salata demirin emilimini yüksek oranda artırmaktadır.
- Çocuklara inek sütü 1 yaşında önce verilmemeli ve 1 yaşından sonra da günde 300 ml den fazla tüketilmemelidir.
Medyanın büyük resmi için yukarıdaki görsele tıklayınız.
